O jednej z nowych cech Clojure 1.2 dowiedziałem się dopiero niedawno, bo jej wprowadzenie przeszło właściwie bez echa. Może dlatego, że to optymalizacja niewidoczna na zewnątrz; jednak rozwiązuje ważny problem i dlatego warto mieć świadomość jej istnienia. Chodzi o locals clearing, które tłumaczę na polski jako „czyszczenie lokalnych dowiązań”.

Wyobraźmy sobie taką sytuację: mamy do wykonania skomplikowane obliczenie. Możemy je podzielić na mniejsze kroki; na każdym etapie wyliczamy nowy pośredni wynik na podstawie tylko niewielu ostatnich kroków – jednego, może dwóch. Załóżmy jeszcze, że te pośrednie wyniki są dużych rozmiarów: powiedzmy setek megabajtów. To częsty przypadek, kiedy wykonuje się np. obliczenia na dużych, gęstych macierzach: najpierw normalizujemy każdy z wektorów naszej macierzy, potem ją transponujemy, następnie liczymy jej rozkład własny i odrzucamy część wektorów własnych.

W Javie wyglądałoby to tak:

void calculate(Matrix m) {
    Matrix m1 = step1(m);
    Matrix m2 = step2(m1);
    // i tak dalej, każdy krok odwołuje się do poprzedniego
}

Jest to jednak prosta droga do pojawienia się OutOfMemoryError, o ile nie dysponujemy wystarczającą ilością pamięci, aby pomieścić wszystkie kroki. Gdy m2 jest obliczone, wartość m1 jest już niepotrzebna i w zasadzie można by zwolnić zajmowaną przez nią pamięć. Odśmiecacz jednak tego nie zrobi, dopóki wywołanie funkcji calculate nie zakończy się, ponieważ do tej pamięci odwołuje się ramka na stosie wywołań.

Zilustrujmy to uruchamialnym przykładem:

public class foo {
    public static byte[] calculate(byte[] lastStep) {
        return new byte[10485760];
    }

    public static void main(String... args) {
        byte[] a, b, c, d;
        a = calculate(null);
        b = calculate(a);
        c = calculate(b);
        d = calculate(c);
        System.out.println("OK");
    }
}

Funkcja calculate emuluje skomplikowane obliczenia, alokując za każdym razem 10-megabajtowy blok pamięci. Jeśli skompilujemy ten program i uruchomimy go w środowisku z maksymalnym rozmiarem sterty ograniczonym do 30 MB (java -Xmx30M foo), zobaczymy błąd braku pamięci.

Inaczej jest w Clojure. Odpowiednik powyższego programu wygląda tak:

(defn calculate [last-step]
  (make-array Byte/TYPE 10485760))

(defn -main [& args]
  (let [a (calculate nil)
        b (calculate a)
        c (calculate b)
        d (calculate c)]
    (println "OK")))

W Clojure 1.2 i nowszych ten program wypisze OK, nawet gdy będzie miał do dyspozycji tylko 30 MB pamięci.

Dlaczego to działa? Okazuje się, że kompilator Clojure przeprowadza statyczną analizę każdego kawałka kodu, w którym wartości są dowiązane do nazw (czyli każdego użycia formuły let), i dla każdego dowiązania sprawdza, w którym miejscu jest ono ostatni raz używane, biorąc pod uwagę wszystkie możliwe ścieżki wykonania. Natychmiast po ostatnim użyciu emitowany jest bajtkod zerujący odpowiednią zmienną (ustawiający wskaźnik na null). Innymi słowy, efekt jest taki, jakbyśmy w przykładowym kodzie w Javie wstawili instrukcję a = null; zaraz po obliczeniu b i analogicznie dalej.

O jednej z sytuacji, w których takie czyszczenie się przydaje, już powiedziałem. Innym częstym przypadkiem jest branie za punkt wyjścia długiej (być może nawet nieskończonej) leniwej sekwencji, która jest realizowana w kolejnych krokach obliczeń. Dzięki automatycznemu czyszczeniu odśmiecacz może pozbyć się pierwszych, niepotrzebnych już elementów zrealizowanej sekwencji, co umożliwia pisanie klarownego kodu bez troszczenia się o jego poprawność pamięciową.

Jak jednak napisał mi Rich Hickey, sama alokacja pamięci w momencie wiązania nazwy nie jest uważana za użycie tej nazwy. Stąd jeśli nazwa nigdy nie zostanie użyta, to odpowiadająca jej wartość nie zostanie też odśmiecona aż do opuszczenia ciała bloku let. Dlatego też nie mogłem pominąć w powyższym przykładzie argumentu last-step funkcji calculate. Jednak taki przypadek nie pojawia się w praktyce: wszak jeśli wyliczamy jakiś wynik, to nie po to, by go do niczego nie użyć!